Handreiking Complementaire zorg: praktische handvatten bij wat je zou kúnnen doen

Een handmassage, aromatherapie of ontspanningsoefeningen: om het lijden van patiënten in de palliatieve fase te voorkomen of te verlichten, kan naast de reguliere zorg ook complementaire zorg worden ingezet. Hoe en wanneer je als verpleegkundige of verzorgende complementaire interventies kunt toepassen lees je in de nieuwe handreiking Complementaire zorg voor volwassenen, gericht op patiënten in de palliatieve fase. “Ik zie vaak voorkomen dat mensen met kanker door energetische interventie beter hun chemokuur volhouden”, zegt wijkverpleegkundige Wilma Bijl. Zij werkte mee aan de totstandkoming van deze handreiking.

Complementaire zorg is vooral gericht op het verhogen van de kwaliteit van leven: welk behoefte heeft de patiënt op lichamelijk, emotioneel, mentaal, spiritueel en sociaal vlak en hoe kunnen klachten als pijn, misselijkheid, braken, angst, vermoeidheid en slaapproblemen worden verlicht? In de richtlijn Complementaire zorg in de palliatieve fase uit 2010 staat beschreven wat de kenmerken, indicaties en contra-indicaties van complementaire zorg zijn. De handreiking Complementaire zorg voor volwassenen is een herziening én uitbreiding van deze richtlijn. Sinds 2010 zijn er immers nieuwe wetenschappelijke bevindingen gedaan en is de complementaire zorg aangevuld met aquatherapie en mind-body en energetische interventies.

“De richtlijn geeft aan wat je móet doen en de handreiking biedt praktische handvatten bij wat je zou kúnnen of willen doen”, legt wijkverpleegkundige Wilma Bijl het verschil uit. “Omdat een positieve werking van veel, maar niet alle complementaire interventies in deze handreiking wetenschappelijk is aangetoond, is gekozen voor deze vorm. Wel geldt voor de beschreven complementaire interventies dat in de praktijk veelvuldig is gebleken dat ze de patiënt heel goed kunnen ondersteunen.”

Positieve resultaten bereikt Wilma zelf vooral met de energetische interventie Healing touch, vertelt ze. “Ik zie vaak voorkomen dat mensen met kanker daardoor beter hun chemokuur volhouden.” Dat energetische interventie verschil kan maken, blijkt ook uit een wetenschappelijke studie uit 2016 onder vrouwen met borstkanker. Deed een getrainde verpleegkundige een Therapeutic touch-sessie van 15 tot 20 minuten direct vóór een chemobehandeling in het ziekenhuis, dan duurde de misselijkheid in de 24 uur daarna significant korter. Ook kwam misselijkheid beduidend minder voor.

Wilma: “En uit een studie uit 2008 bleek dat als vrouwen met kanker tijdens een chemokuur vijf dagen lang een Therapeutic touch-sessie van een half uur per dag kregen, zij minder pijn en vermoeidheid ervaarden.”

Wilma is niet alleen enthousiast over de nieuwe complementaire interventies in de handreiking, maar ook over de toegankelijkheid van de handreiking zelf. “Vanuit het veld was er behoefte aan complementaire interventies die niet veel kennis vereisen en makkelijk toe te passen zijn. En liefst beschreven in een taal die de praktijkmensen in de zorg begrijpen."

"Zelf liep ik in mijn werk soms aan tegen het ontbreken van een praktische toelichting op de interventies. Ik wist bijvoorbeeld wel iets over etherische olie, maar een patiënt een reukstaafje met rustgevende lavendelolie aanbieden vond ik spannend omdat ik onvoldoende wist over de contra-indicatie. Ondanks mijn basiskennis over etherische olie ging ik daarom naar een collega die hierin geschoold is én ik vroeg de apotheker om advies. Want als ik hierover las in de richtlijn, dacht ik: o, en nu? Door de handreiking denk ik: ah, moet het zo!”

Wilma ziet de handreiking als een waaier aan mogelijkheden om de kwaliteit van leven van haar patiënten te verhogen. Sommige interventies, zoals Healing touch, kun je mantelzorgers of vrijwilligers aanleren, waardoor die ook op dit vlak iets kunnen betekenen voor de patiënt. Voor andere interventies, zoals mindfulness, is scholing nodig. “Maar dat staat duidelijk aangegeven in de handreiking.”

Speciaal voor kinderen

Naast de handreiking Complementaire zorg voor volwassenen volgt deze zomer ook een handreiking Complementaire zorg voor interventies bij kinderen tot 18 jaar. Dit omdat kinderen anders op complementaire zorg reageren dan volwassen, zegt wijkverpleegkundige Wilma Bijl. “Ze zijn meer open minded en hebben minder verwachtingen. En je moet altijd de ouders bij de zorg betrekken en met hen beslissen wat je wel en niet kunt doen. De handreiking helpt om het gesprek hierover met de ouders aan te gaan.”

Update:
Op 12 oktober 2023 is de herziene handreiking Complementaire zorg voor kinderen in de palliatieve fase gepubliceerd.